Goed leven vanaf pensioeningang

Nadat u voldoende pensioen hebt opgebouwd is het zover, u gaat van het pensioen genieten. Wat gaat u doen? U heeft waarschijnlijk al veel ideeën. Gezien mijn interesse en logische werkwijze vind ik het interessant te kijken wat we van de grote denkers kunnen leren. Dus heb ik veel en vooral dikke analoge boeken over dit onderwerp gelezen en daar de meest relevante informatie uitgehaald. In dit artikel vat ik alles samen. Met ruime aandacht voor de overdenkingen van Arthur Schopenhauer en Simone De Beauvoir. Zij waren hun tijd ver vooruit en hun tips voor een goede oude dag zijn vaak nog steeds actueel.

De onderwerpen die aan bod komen zijn:

• Pensioen ter vervanging inkomsten uit arbeid
• Fysiek zo lang mogelijk gezond blijven
• Culturele veranderingen
• Onafhankelijkheid
• Zelf blijven denken en doen
• Realistische verwachtingen
• Conclusie
• De tijd gaat niet sneller

Pensioen ter vervanging inkomsten uit arbeid

Arthur Schopenhauer (1788 – 1860) was een vrolijke pessimist en filosoof die op het eind van zijn leven ‘Bespiegelingen over levenswijsheid’ schreef. Zijn meest toegankelijke en positieve werk waarin hij veel wijsheden over het ouder worden deelt. Wijsheden die twee eeuwen later nog steeds bruikbaar zijn.

Volgens Schopenhauer is de afname van de fysieke krachten geen probleem, zolang deze krachten niet meer nodig zijn voor de kostwinning. Geld, het sparen van vermogen voor later, is de vervanging voor de ontbrekende krachten.

Ook Schopenhauer ziet dus het belang van sparen (of beleggen) om later voldoende inkomen te hebben. Zelf erfde hij voldoende vermogen om nooit te hoeven werken. Makkelijk en hij besefte zich dat maar al te goed. Hij ging er zeer zorgvuldig mee om. In het boek ‘De wereld deugt niet’ zijn brieven van hem opgenomen waarin hij uitvoerig beschrijft hoe hij zijn geld beheert.   

Kunstwerken en foto’s zijn in dit artikel gemaakt door Eveline van Duyl, kunstenaar.

Fysiek zo lang mogelijk gezond blijven

Ook Schopenhauer ziet het belang in van een goede gezondheid. Hij hechtte de grootste waarde aan een geregelde lichaamsbeweging, goede en verantwoorde voeding, gezonde nachtrust en koud baden. Het zorgvuldig bewaken van de lichamelijke gezondheid is van grote invloed op het geestelijke welzijn.  

Culturele veranderingen

Simone De Beauvoir (1908 – 1986) was schrijfster, filosofe en feministe. Zij schrijft in haar uitgebreide boek over de ouderdom met de gelijknamige titel: ‘Ouderdom is niet alleen een biologisch maar ook een cultureel gegeven‘. Tenzij u virtuoos bent.

Virtuositeit

Als een virtuoos fysiek in staat is op hoog niveau te blijven presteren heeft hij van sociale veranderingen niets te duchten. Dat veronderstelde Simone in 1970, het jaar dat haar boek ‘De Ouderdom’ verscheen. Het enige wat volgens haar van een virtuoos pianist of cellist wordt gevraagd is zichzelf te blijven. Inmiddels denk ik dat dat niet meer opgaat. Afgelopen jaar praatte ik bijvoorbeeld met drie jazz-virtuozen. Zij merken dat het publiek zich sneller dan vroeger laat afleiden door bijvoorbeeld de mobiele telefoon. Gaat u erin mee of bewandelt u een alternatieve route?

Simone De Beauvoir, beeld van Eveline van Duyl.

Negativiteit rondom bejaarden

De Beauvoir vraagt zich af: ‘Waarom valt de zestiende eeuw zo heftig uit tegen de bejaarden?‘ Zij baseert deze stelling op de gedichten en komische toneelstukken uit die tijd waar bejaarden er niet goed vanaf komen. Ze verklaart de negativiteit als volgt: ‘De woede wordt gewekt door de parvenu, de individuele burgerman die is opgeklommen. Als hij goede zakendeed, was hij in zijn laatste levensjaren rijk. In de ogen van de volwassene die moet werken voor zijn brood, in de ogen van de jeugd die vaak geen geld heeft, is dat bezit onrechtmatig. Het wekt jaloezie en haat en men schrijft zijn succes toe aan gierigheid’.  

Beter een lijfrente bij een derde professionele partij dan bij de kinderen

Een paar eeuwen geleden probeerde de Franse overheid de bejaarden te beschermen. De vader die zijn bezit verdeelde onder zijn nakomelingen ontving een lijfrente waarvan de hoogte bij de notaris werd vastgesteld. Wanneer de kinderen de lijfrente niet betaalden kon hij hen gerechtelijk laten vervolgen. Wat werkte deze constructie in de hand? Er waren genoeg kinderen die onder hun verplichting uitkwamen door hun ouders zo snel mogelijk te laten verdwijnen. In het boek ‘De Zwetende Aarde‘ van Emile Zola wordt dit proces besproken. Het is een roman maar wel één die de tijdsgeest pakte. De kinderen komen na ontvangst van het ouderlijke bezit hun verplichtingen maar ten dele na, de zoon en vader krijgen ruzie, moeder sterft van emotie en vader wordt uiteindelijk vermoord.  

Eind 19^e eeuw was er een spreuk ‘Maak liever een spaarpot dan kinderen’ van J.B. Say. Na het lezen van dit boek zou dat inderdaad verstandiger zijn geweest. Helaas konden veel arbeiders door hun karige beloning niet sparen. Gelukkig hebben we in Nederland inmiddels een AOW-uitkering en een werknemerspensioen.  

Onafhankelijkheid

Schopenhauer: ‘Op hoge leeftijd gaat de liefde verloren, de humor, de reislust, de lust om paard te rijden en raken we ook onze sociale vaardigheden kwijt. Zelfs onze vrienden en familieleden worden ons door de dood ontrukt. Dan komt het er meer dan ooit op aan wat iemand in zichzelf heeft. Want dat zal het langst stand houden’ en vermindert eenzaamheid. Schopenhauer haalt Aristoteles aan: ‘Het geluk is aan hen die aan zichzelf genoeg hebben’.

Betrand Russell (1872 – 1970) was onder andere filosoof en dacht dat een geslaagde ouderdom het gemakkelijkst is voor mensen die sterke, niet op de persoon gerichte interesses hebben, waar geschikte activiteiten uit voortvloeien. Dat maakt u minder afhankelijk van andere mensen, zeker de mensen die u in de loop der jaren ontvallen.

Betrand Russell, beeld van Eveline van Duyl.

Zelf blijven denken en doen

‘Het leven berust op beweging’ ook weer een uitspraak van Aristoteles. En Schopenhauer weer: ‘Daarom ervaren wij het algehele niets doen al gauw als ondraaglijk; het leidt immers tot ontzettende verveling. Daarom is activiteit, met iets bezig zijn, zo mogelijk iets maken, op zijn minst echter iets leren, onontbeerlijk voor het geluk van de mens. Zijn vermogens verlangen ernaar gebruikt te worden. De stilstand, die het gevolg zou zijn van de algenoegzaamheid van een permanent genot, zou voor hem ondraaglijk zijn’. Het overwinnen van hindernissen is voor de mens zijn lust en zijn leven.

Plato (Griekse filosoof die 400 voor Christus leefde): ‘Naarmate het lichamelijk genot langzaam uitdooft, wordt het verlangen en het genoegen naar de dingen van de geest sterker’. De Griekse filosoof Plato laat zijn leermeester Socrates in gesprek gaan met de rijke oudere Kefalos. Kefalos is blij van zijn driften verlost te zijn. De fysieke krachten nemen dan wel af echter meer verdieping kan daar tegenover staan. Door bijvoorbeeld ook als pensionado te blijven doen, leren en eventueel een (doelgerichte) studie te volgen.

Cicero was een Griekse filosoof die 42 jaren voor onze jaartelling op 83-jarige leeftijd het volgende schreef:

• Cicero vindt het niet er erg dat onze driften afnemen. Dat vermindert vaak vele problemen. In het huwelijk, de politiek en in het zakenleven. We voelen door de ouderdom geen aandrang meer om te doen wat we beter kunnen laten. Wat je niet meer voelt, mis je ook niet vervolgt hij.
• Hij vindt een grijsaard met mooie praatje meelijwekkend. ‘Grijze haren, noch rimpels kunnen zomaar aanzien krijgen: het zijn de verdiensten van het voorafgaande leven die uiteindelijk hun beloning krijgen in de vorm van respect’. 
• Blijf het geheugen trainen, use it or lose it. Cicero heeft nog nooit van een leeftijdsgenoot gehoord dat hij niet meer weet waar hij zijn spaargeld heeft verstopt. Alles wat hij echt belangrijk vindt, blijft een bejaarde zich herinneren.
• Een verkeerde leefwijze en uitspattingen op jonge leeftijd eisen later hun tol. Gebruik het voordeel van de lichaamskracht zolang zij er is. Zodra deze kracht er niet meer is, verlang haar dan niet terug. Acceptatie, het is niet anders. Kijk wat er nog wel kan. En let op het lichamelijke en geestelijke welzijn. Daar moeten we zo vroeg mogelijk mee beginnen. Overdaad schaadt, eet enkel wat nodig is en houd uw lichaam in beweging.

Aanvulling van een hoogleraar neuropsychologie

André Aleman is hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie:

‘Toch is er een manier van denken die beter wordt bij het ouder worden. Om aan te sluiten bij de termen van Piaget heeft men dit ‘postformeel’ denken genoemd. Postformeel denken betreft complexe alledaagse problemen waarbij er meerdere oplossingen mogelijk zijn. Er is meer onzekerheid, meer flexibiliteit. Om tot een goede oplossing te komen moet je je vaak verplaatsen in anderen.’

Andere losse punten die hij aanhaalt:

• ‘Wijsheid kan gedefinieerd worden als: inzicht in levensvraagstukken en het maken van evenwichtige keuzes in onzekere situaties.
• Dankzij de achteruitgang van onze mentale vermogens worden we wijzer. Ons brein gaat langzamer werken en daardoor reageren we verstandiger.
• Ouderen kunnen een beroep doen op een grotere database aan kennis en ervaring en kunnen ingewikkelde beslissingen op een intuïtieve manier nemen.
• Ouderen nemen minder risico’s bij financiële beslissingen en zijn minder impulsief. Dit komt omdat zij beide hersenhelften sterker inschakelen’.  

Wat kan verder helpen? Ouderen zijn vaak realistischer in hun verwachtingen.

Realistische verwachtingen

Volgens Schopenhauer zijn de verwachtingen van de jeugd te hoog. De kans op een onbevredigend verlangen ligt op de loer. ‘Als men oud is, weet men daarentegen dat er niets te halen valt en geniet men in alle rust van elke naar omstandigheden prettige dag en schept men zelfs genoegen in kleine dingen’.

En deze mooie metafoor:

‘Men kan vanuit het tot nog toe gehanteerde perspectief het leven eveneens vergelijken met een geborduurde stof, waarvan eenieder tijdens de eerste helft van zijn leven de goede kant te zien krijgt, maar tijdens de tweede de keerzijde. Deze keerzijde is niet zo mooi maar wel heel leerzaam, omdat ze inzicht verschaft in het samenspel van de draden’.  

Conclusie

Er bestaat geen garantie op een goede oude dag echter het zo lang mogelijk lichamelijk gezond blijven, omgaan met culturele veranderingen, de geest fit houden, open deuren die al eeuwen bekend zijn. Alleen tegenwoordig zijn we ons meer bewust van pensioen en kunnen we deze bij een professionele partij onderbrengen in plaats van bij familie. Daarnaast moeten we onze leergierigheid niet verliezen. Dat doen we door te blijven leren met een bedoeling. De Beauvoir: ‘Je leert met een bedoeling. Waar dient het anders toe? Het ontbreken van een plan doodt het verlangen naar kennis’. 

Ze verzet zich tegen het idee dat de oudere zich terug moet trekken. ‘Om te voorkomen dat de ouderdom een lachwekkende parodie wordt op ons voorgaande leven, bestaat maar één mogelijkheid, een doel blijven nastreven dat zin geeft aan ons leven: zich inzetten voor mensen, groepen van mensen, een actie, sociaal, politiek, intellectueel, scheppend werk.’

Door blijven werken na pensioeningang is een mogelijkheid, of vrijwilligerswerk of een andere bezigheid. Als het maar niet te vrijblijvend is. Leren, ontwikkelen, doelgericht bezig zijn houden de kwaliteit van leven hoog. En gelukkig gaat de tijd niet steeds sneller. Ook niet qua gevoel?

De tijd gaat sneller

De tijd lijkt vlugger te verstrijken, zodat men minder verveling kent. Schopenhauer:

‘Door lange gewenning aan dezelfde waarnemingen raakt het verstand geleidelijk zo ver afgeslepen dat tenslotte alles er overheen glijdt zonder sporen na te laten’. 

Rond de jaartelling leefde Seneca. Het genoegen van de laatste levensfase is het genoegen geen behoefte te hebben was één van zijn wijsheden. Het leven wordt als kort ervaren omdat we ons de tijd laten ontstelen. Levenskunst is voor hem vooral een kunst om zelf te blijven beschikken over de tijd. Bewaak uw eigen tijd en bepaal uw eigen agenda!

Voor de beste route op weg naar een goed pensioen ben ik u als onafhankelijk denker en doener graag van dienst. Contact

Bijgewerkt op 1 september 2025.